Agencja Badań Medycznych 24 października - Światowy Dzień Walki z Otyłością - Aktualne wydarzenia i informacje

Otyłość, nazywana epidemią XXI wieku, klasyfikowana jest jako choroba przewlekła o złożonej etiologii. Związana jest z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej, stanowiącym zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Najnowsze badania opublikowane na łamach The Lancet wskazują, że od 1990 roku wskaźnik otyłości wśród osób dorosłych wzrósł ponad dwukrotnie. Badacze zauważają również, że
w 2022 r. na chorobę otyłościową cierpiała 1 na 8 osób, co w skali światowej daje niemal 1 miliard  chorych. Natomiast w opublikowanym w październiku 2022 roku rankingu dotyczącym wskaźnika otyłości, Polska znalazła się na 70 miejscu z 213 krajów świata. Co więcej wyniki Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) wskazały, że w Polsce, już co czwarta osoba cierpi na tę chorobę.

Za bezpośrednią przyczynę zachorowalności na otyłość uznaje się długotrwałe utrzymywanie się dodatniego bilansu energetycznego, będącego skutkiem spożywania energii w ilości przewyższającej jej wydatkowanie. Taki stan może determinować kombinacja wielu przyczyn i czynników, które sprzyjają rozwojowi otyłości, są to np.:

Czynniki środowiskowe

• Niewłaściwe nawyki żywieniowe – spożywanie nadmiernej liczby kalorii, szczególnie
  z produktów bogatych w tłuszcze, cukry, czy sól, a także wybieranie wysoko przetworzonej żywności;
• Niska aktywność fizyczna – siedzący tryb życia, korzystanie jedynie ze środków transportu, brak regularnej aktywności fizycznej;
• Zbyt mała ilość snu – krótki, nieregularny sen oraz jego zła jakość może wpływać na zmiany hormonalne związane z greliną oraz melatoniną, które odpowiadają za uczucie sytości;
• Dostęp do zdrowej żywności – osoby o niższym statusie ekonomicznym mogą mieć ograniczony dostęp do zdrowych, świeżych produktów i częściej wybierają tańsze, wysokokaloryczne, przetworzone jedzenie.
• Świadomość zdrowotna – niski poziom edukacji może wpływać na brak wiedzy o zdrowym odżywianiu i znaczeniu aktywności fizycznej, co prowadzi do niewłaściwych wyborów żywieniowych.

Czynniki psychologiczne

• Depresja – przewlekły stres oraz niskie poczucie własnej wartości może powodować „zajadanie” stresujących sytuacji, w celu rozładowania napięcia, radzenia z emocjami;
• Zaburzenia odżywiania – zespół kompulsywnego jedzenia, czy zespół nocnego jedzenia, które cechuje niekontrolowane objadanie się.

Czynniki genetyczne

• Predyspozycje genetyczne - dziedziczenie genów związanych z metabolizmem, kontrolą apetytu i skłonnością do gromadzenia tkanki tłuszczowej. Ryzyko zachorowania dziecka na otyłość zwiększa się trzy- do czterokrotnie, w przypadku gdy jeden z rodziców cierpi na tę chorobę;
• Monogenowe formy otyłości – bardzo rzadkie przypadki otyłości wynikające z mutacji pojedynczych genów.

Diagnoza otyłości jest kluczowym elementem diagnozowania i monitorowania zdrowia pacjentów. Przeprowadza się ją poprzez pomiar masy ciała i wzrostu oraz obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI): waga (kg)/wzrost² (m²), który jest zastępczym wskaźnikiem otłuszczenia. Należy pamiętać,
że klasyfikacja otyłości różni się w zależności od wieku:

• Otyłość u dorosłych, to wskaźnik BMI większy lub równy 30.
• Otyłość u dzieci i młodzież w wieku 0–18 lat, to masa ciała powyżej 97 centyla.

W dalszej diagnostyce pomocne są dodatkowe pomiary, takie jak wskaźnik WHR (z ang. Waist -Hip Ratio). Jest to narzędzie stosowane do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie:

Pomiar ten jest istotny z punktu widzenia ryzyka zdrowotnego, zwłaszcza w kontekście otyłości brzusznej, która jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ nadmiar tkanki tłuszczowej zlokalizowany wokół narządów wewnętrznych (tłuszcz trzewny/wisceralny) ma bardziej negatywny wpływ na zdrowie, niż w przypadku gromadzenia się jej w innych częściach ciała. Nieleczona otyłość może prowadzić
lub wpływać na rozwój wielu chorób współistniejących tj. m.in.:

• Cukrzycy typu II;
• Chorób sercowo-naczyniowych, np. nadciśnienie tętnicze, zawał, udar;
• Stłuszczenia wątroby;
• Przewlekłej choroby nerek;
• Miażdżycy;
• Kamicy żółciowej;
• Zaburzeń hormonalnych;
• Nowotworów;
• Powikłań oddechowych;
• Wysiłkowego nietrzymania moczu;
• Chorób układu kostnego;
• Zaburzenia psychologiczne, tj. depresja i/lub stany lekowe

Otyłość jest poważną, przewlekłą chorobą, której nie należy lekceważyć. Wymaga stałego, długotrwałego i kompleksowego leczenia. Badania opublikowane na łamach Nature w 2022 i 2024 r. udowadniają, że zalecanie większej ilości ruchu oraz mniejszej ilości spożywanego jedzenia osobom chorującym na otyłość jest prymitywnym uproszczeniem tej złożonej choroby. Naukowcy wskazują,
że zaangażowane w patogenezę otyłości są sygnały/ścieżki odpowiedzialne m.in. za metabolizm, regulację apetytu, czy hemostazę glukozy. Badania neuroobrazowania, podczas których badanym pokazywano obrazy przedstawiające jedzenie, pokazują natomiast, że osoby z chorobą otyłościową wykazują zwiększony sygnał w obszarach mózgu odpowiedzialnych za nagrodę (kora oczodołowo – czołowa) oraz zmniejszony w obszarach związanych z powściągliwością (kora przedczołowa). Wyniki te pokazują zwiększony głód, opóźnienie uczucie nasycenia oraz zmniejszone postrzeganie sytości
u osób z otyłością, w stosunku do osób o prawidłowej masie ciała.

Nieleczona otyłość nie ustąpi samoistnie, mogąc prowadzić do wielu innych chorób, a w konsekwencji nawet do śmierci. Jeśli podejrzewasz, że powyższy problem może dotyczyć Ciebie lub Twoich bliskich skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu w celu diagnostyki i ustalenia planu leczenia.

Bibliografia

1. GUS, Waga osób w wieku 0-14 lat, Lipiec 2022

https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/waga-osob-w-wieku-0-14-lat,24,1.html (dostęp 02.08.2024 r.)

2. WHO, Obesity and overweight, March 2024

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight  
(dostęp 02.08.2024 r.)

3. ZPE MEN, Otyłość – uwarunkowania, skutki i profilaktyka

https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DT3pk3QhV (dostęp 14.08.2024 r.)

4. WHO, World Obesity Day 2022 – Accelerating action to stop obesity, March 2024

https://www.who.int/news/item/04-03-2022-world-obesity-day-2022-accelerating-action-to-stop-obesity (dostęp 14.08.2024 r.)

5. Gluck, M. E., Viswanath, P., & Stinson, E. J. (2017). Obesity, Appetite, and the Prefrontal Cortex. In Current Obesity Reports (Vol. 6, Issue 4, pp. 380–388). Springer Science and Business Media LLC.
6. Heindel, J. J., Lustig, R. H., Howard, S., & Corkey, B. E. (2024). Obesogens: a unifying theory for the global rise in obesity. In International Journal of Obesity (Vol. 48, Issue 4, pp. 449–460).
7. Wen, X., Zhang, B., Wu, B., Xiao, H., Li, Z., Li, R., Xu, X., & Li, T. (2022). Signaling pathways in obesity: mechanisms and therapeutic interventions. In Signal Transduction and Targeted Therapy (Vol. 7, Issue 1). Springer Science and Business Media LLC

Autorka: Urszula Imiełowska